Атаксия магзи сар шифо меебад

Машгулияти 7

Мавзуъ: Инкишофи косаи сар. Косаи сари бачаи навзод.

Хамаи устухонхои косаи сар аз чихати афзоишашон ба устухонхои якумин ва дуюмин чудо мешаванд.Устухонхои аввалин ду давраи инкишоф: пардави

ва устухони,вале устухонхои дуюмин се давра: пардави,тагояки ва устухони-

ро аз сар мегузаронад.

Мабдаи косаи магзи сар аз мезенхима инкишоф меёбад.Мезенхимае,ки дар

атрофи хубобхои магзи сару ибтидои узвхои хис косаи сари пардагиро ба ву-

чуд меорад. Минбаъд дар асоси косаи сари пардамонанд бофтаи пайвастку-

нанда ба бофтаи тагояк табдил меёбад.Аз нимаи мохи дуюми давраи чанини

дар кисмхои пулакии косаи сари тагоякию пардавии гунбази косаи сар нукта-

хои устухоншави пайдо мешавад,ки аз хисоби онхо бофтаи устухону ба усту-хон табдил ёфтани бофтаи тагоякии асоси косаи сару бофтаи пардавии гунба-зи он огоз ёфта,инкишоф меёбанд.

Мабдаи косахонаи руй аз мезенхимае, ки кисми сарии рудаи ибтидои та-алук дорад,инкишоф меёбад.Аз мезенхимаи байни чайбхои галсамави камон-

хои галсамавии тагояки пайдо мешаванд,ки ки аз хар самт панчтоги чойгиранд. Дутои аввалини онхо камонхои висцерави(дохили )буда, аз онхо

устухонхои косахонаи руй меёбад.

Дар инсон аз камони висцеравии якуми аввал ёаввал (камони чоги ) устухонхои сомеа (кубакча ва сандон) ва тагояки Меккелев, ки мабдаи чоги поён аст, инкишоф меёбад.

Камони висцеравии дуюм ( камони зеризабони ) ба ду кисм: кисмхои боло

ва поён чудо мешавад. Аз кисми болояш устухони сомеа (рикобча ва шохчаи дарафшшакли устухони чака пайдо мешавад аз кисми поёнаш шохахои хурди устухони зери забон ба вучуд меояд.Шохахои калони устухони зери забон аз калимаи сеюм(камони галсамави якум), вале

пайкари устухони зери забон бошад. Аз мезенхимаи кисми кидомии камони галсамави мазкур инкишоф меёбанд. Устухонхои косаи руй аз бофтаи пайваскунанда пайдо мешавад аммо аз давраи тагояки намегузаранд. Хамин тарик аз хосилахои ин камонхои галсамави чогхои боло пойн устухони зери забон, шохчаи дарафтшакли устухони чакка. устухони сомеа, ки дар ковоки гуши миёна вокеанд ташакул меёбанд

Бояд кайд намуд, ки чараёни ба устухон табдил ёфтани устухонхои косаи

сар дар давраи инкишофи батни ба охир намерасад. Баъзе чойхои косаи сари

пардавии одам баъд аз тавалуд хам ба устухон табдил намеёбад.Онхо дар кунчхои хар ду устухони фарки сар мавчуданд,ки лифак,нармак ё обак

(fo nticuli) ном дорад.Лифакхо хар хел шаклу андоза доранд ва хамаги шаш-

тоанд:дутоаш дар хатти миёнаи гунбази косаи сару чортоаш дар пахлуи он

вучуд доранд Лифаки пешона (fonticulus anterior s frontalis) аз хамаи дигар лифакхо калонтар буда ромбшакл аст Ин лифак дар сини 2-солаги ба бофтаи

устухон табдил меёбад.Лифаки акиб ё пушти сар секунчашакл буда, дар бай-

ни хар ду устухони тораки сару пулаки устухони пушти сар чойгир шудааст.

Лифакхои чонибии пеш фонашакл буда, чуфтанд ва лифакхои чонибии акиб пистоншакл буда онхо низ чуфтанд ва баъди 2-3 мохи таваллуд ба боф-

таи устухон табдил меёбад

Косаи сари кудакони навзод якчанд хусусиятхои чидди дорад.Чунончи,

хачми косаи магзи сари тифлони навзод нисбатан ба косахонаи руй хашт ма-

ротиба калонтар буда,боиси тезу тун два барвакт инкишоф ёфтани магзи сару

узвхои хис мешавад.Баъд аз тавалуд ёфтани тифл дар инкишофи косаи сар се

мархалаи асоси мушохида карда шудаанд.Косаи сар дар мархалаи якум –то

синни 7-солаги асосан аз хисоби кисми пушти сар хеле бошидат меафзояд.

Инкишофи косаи сар дар давраи дуюм аз 7 то12 солаги суст шуда хамаи кисмхояш баробар меафзояд.Косаи сар дар давраи сеюми инкишоф аз 13 то

23 солаги,хусусан аз хисоби устухонхои косахонаи руй бошидат меафзояд ва

дар косаи сар фаркиятхои чинси пайдо мешавад.Баъд аз 30-солаги дарзхои

косаи сар тадричан ба воситаи бофтаи устухон васл мешавад.

Каримҷон Ёров, яке аз ҳомиёни шинохтаи ҳуқуқи муҳоҷирон дар Русия, ки чанде пеш аз бемории роҳҳои нафас шикоят мекард, ба бемории КОВИД-19 гирифтор шудааст. Ӯ рӯзи 25-уми апрел ба Радиои Озодӣ гуфт, ки табибон баъди ташхисаш маълум кардаанд, ки ба коронавируси нав ба ӯ низ сироят кардааст, вале ҳолаш назар ба гузашта беҳтар шудааст, шифо меёбад.

Каримҷон Ёров рӯзи 19-уми апрел шикоят дошт, ки таби баланд дорад, ба сахтӣ нафас мегирад ва “пушту ҳарду паҳлуяш месӯзад.” Баъди даъвати табибон ба ӯ тавсия додаанд, ки дар хона бимонад ва мунтазири натиҷаҳои ташхис бошад. Ӯ афзуд:” Айни замон дарди тахтапуштам камтар шудааст, вале таъми ҳеч чизеро эҳсос намекунам.” Табибон мегӯянд, эҳсос накардани таъми ғизо яке аз аломатҳои КОВИД-19 аст.

Ба тахмини Каримҷон Ёров, мумкин аст, ки бемориро ҳангоми мулоқот ва ё кӯмак ба муҳоҷирони тоҷик аз кадоме гирифта бошад. Ӯ ба муҳоҷирон тавсия дод, худро эҳтиёт кунанд, зеро беморӣ шӯхӣ надорад ва “сахт азоб медиҳад.” Каримҷон Ёров гуфт: “Ман зукомро бе давову дору дар роҳ муолиҷа мекардам, аммо чунин бемориро ҳеҷ гоҳ аз сар нагузаронида будам.” Каримҷон Ёров, яке аз ҳомиёни шинохтаи муҳоҷирони кории тоҷик дар Русия ва раҳбари созмони ғайриҳукуматии "Этмос" аст ва пайваста ба онҳо барои дифоъ аз ҳуқуқашон кумак кардааст.

Иззат Амон яке аз ҳомиёни дигари ҳуқуқи муҳоҷирони тоҷик низ чанде пеш дар саҳифааш дар Фейсбук навишт, ки ӯ низ гирифтори бемории сахти роҳҳои нафас шудааст ва табибон ба додаш намерасанд. Маълум нест, ки ӯ ба кадом беморӣ гирифтор аст.

Кумиссиёни Аврупо эълон кард, ки барои мубориза бо коронавирус ва тақвияти арсаҳои тандурустӣ ва маориф ба Тоҷикистон бештар аз 112 миллион евро кӯмак мекунад.

Йута Урпилайнен, масъули ҳамкориҳои байналмилалии Иттиҳоди Аврупо дар як баёнияи расмӣ гуфт, ки пандемияи коронавирус ҳамчунон ба кишварҳои шарики иттиҳодия, ба иқтисод ва мардумони он таъсири манфӣ мегузорад ва дар ин давраи мушкил Иттиҳодияи мардуми Тоҷикистонро танҳо намегузорад.

Ӯ гуфтааст: “Иттиҳоди Аврупо дар канори мардуми тоҷик аст ва бо 112 миллион евро ба Тоҷикистон кӯмак мекунад, бо хатари коронавирус муқобила кунад ва ба заруратҳои дарозмуддати тандурустӣ ва иҷтимоиву иқтисодӣ расидагӣ кунад. “

Ба гуфтаи намояндаи Иттиҳоди Аврупо бо кӯмаки мазкур ҳукумати Тоҷикистон метавонад, хадамоти тандурустиро тавсиа бахшида, беҳтар кунад ва ҷавонони тоҷик ҳам ба таҳсили хубтар дастрасӣ хоҳанд дошт.

Кӯмакҳо барои иҷрои се барнома “Рушди системаи сиҳатӣ” (52 миллион евро), Барномаи кӯмак ба маориф (50 миллион евро)” ва Барномаи сабти асноди шаҳрвандӣ (10 миллион евро) дода мешавад ва маҳз барои кам кардани оқибатҳои бади коронавирус барои вазъи иҷтимоиву иқтисодии Тоҷикистон будааст.

Иттиҳоди Аврупо яке аз донор ва ё кӯмакрасонҳои Тоҷикистон аст ва то кунун барои мубориза бо СОVID-19 ба кишвар 13 тонна маводи тиббиву муҳофизатӣ фиристодааст.

Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон ҳаҷми зарари расида аз оташсӯзӣ дар бозори "Деҳқон", воқеъ дар маҳаллаи маъруф ба "Гимрозем"-и шаҳри Душанберо 35 ҳазор сомонӣ муайян кард. Сӯхтор дар ин бозор нимашабии 22-июл сар зад.

Дар наворҳое, ки корбарон ба Радиои Озодӣ фиристоданд, дида мешавад, ки шумораи зиёди одамон дар берун аз даромадгоҳи бозор ҷамъ шудаанд. Дар ин наворҳо ҳамчунин дида мешавад, ки оташ дар дохили бозор аланга мезанад ва дуд ба ҳаво мепечад.

Вазорати корҳои дохилӣ бо нашри як хабар гуфт, сӯхтор масоҳати 134 метри мураббаъро фаро гирифта, дар натиҷа 16 нуқтаи савдо пурра ва 8 дӯкони дигар қисман ба коми оташ рафтааст. "Сабаби сар задани сӯхтор вайрон намудани қоидаҳои бехатарӣ аз сӯхтор ҳангоми истифодабарии яхдон дар нуқтаи савдои №42 мансуб ба соҳибкори инфиродӣ Дилшод Идиев сокини шаҳри Душанбе мебошад",-гуфтааст ин вазорат.

Мақомот мегуянд, ҳангоми хомӯш намудани сӯхтор молу амволи фурӯш ва биноҳои ҳамшафат аз коми оташ наҷот дода шуд, ки маблағи умумии он зиёда аз 15 миллион сомонӣ аст.

Бозори "Деҳқон" аз калонтарин бозорҳои пойтахти Тоҷикистон маҳсуб мешавад, ки мардум ва тоҷирон аз он ҷо маҳсулоти мавриди ниёзро аз дасти аввал ва бо нархи арзонтар аз дигар бозорҳо мехаранд.

Оташ гирифтани бозорҳо дар Тоҷикистон солҳои ахир зиёд ба мушоҳида мерасад. Мақомот дар чанд ҳолат гуфтанд, ки риоят накардани қоидаҳои бехатарӣ, сабаби оташ гирифтани бозорҳо шудааст.

Аз ҷумла, сабаби сӯхтор дар бозори "Султони Кабир"-и шаҳри Душанберо мақомот дар моҳи июни соли 2018, "расиши кӯтоҳи ноқилҳои барқ" номида буданд. Дар ин сӯхтор даҳҳо тоҷир зиён диданд.

Аз он пеш, тобистони соли 2017 "Корвон" - бузургтарин бозори Душанбе низ оташ гирифта буд, ки дар натиҷаи он садҳо тоҷир зиёни азим диданду муфлис шуданд. Бозори ноҳияи Фархор ҳам тобистони ҳамон сол оташ гирифт ва садҳо нафар молу амволи зиёдашонро аз даст доданд.

Дар сӯхтори бузургтарин бозори вилояти Хатлон, мавсум ба бозори "Ҳоҷӣ Шариф", ки моҳи октябри соли 2017 рух дод, даҳ дӯкону панҷ анбори бузурги масолеҳи сохтмонӣ ба коми оташ рафта буд. Аммо моҳи августи соли гузашта як қисмати яклухтфурӯшии маводи ғизоӣ дар бозори марказии шаҳри Кӯлоб ба коми оташ рафта буд, ки мақомот баръакси сӯхторҳои дигар соҳиби ин анборро дар қасдан оташ задан боздошт намуда буданд.

Барои бисёре аз кишварҳои олам новобаста аз сатҳи иқтисодию иҷтимоии онҳо, аз ҷумла барои Тоҷикистон, бемории сил яке аз мушкилоти асосии соҳаи тандурустӣ ба ҳисоб меравад.

Бемории сил дар қатори 10 омилҳои марговари аҳолии дунё ба шумор меравад. Мувофиқи нишондоди омории Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ (ТУТ) ҳамасола дар дунё 9 – 10 миллион нафар ба бемории сил гирифтор мегарданд, ки 500000 онро кӯдакон ташкил медиҳанд, зиёда аз 1,5 – 2 миллион нафар бар асари ин беморӣ ҷони худро аз даст медиҳанд.

Ҳамзамон бояд қайд намуд, ки сил бемории ҳамрадиф дониста мешавад, зеро дар аснои суст гардидани масунияти бадан дар ашхоси мубталои вируси норасоии масунияти одам (ВМНО) сар мезанад. Ба ақидаи коршиносони ТУТ, дар дунё дар соли сипаришуда наздики 480 000 нафар гирифтори бемориҳои ҳамрадиф, яъне сил/ВМНО буданд. Дар ин муддат 374 000 мубталоёни ВМНО аз бемории сил фавтиданд.

Нишондиҳандаҳои эпидемиологӣ аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қатори 20 давлатҳои минтақаи Аврупоии ТУТ, ки дар он оқибатҳои гаронии бемории сил ба назар мерасанд, шомил мебошад. Мувофиқи омори расмӣ дар соли 2017 дар Тоҷикистон 6254 нафар гирифтори бемории сил ба қайд гирифта шуд, ки назар ба соли сипаришуда 13 нафар бемор зиёд мебошад.

Беҳтар шудани дастрасии хизматрасониҳо дар самти пешгирӣ ва табобати бемории сил натиҷаи саъйю кӯшишҳои пайвастаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла Вазорати тандурустӣ мебошад, ки ҳамасола маблағгузории соҳаро зиёд намуда, баҳри тақвияти солимии аҳолии кишвари азизамон ва аз байн бурдани хавф ва оқибатҳои марговари бемории сил дар ҷомеа равона менамоянд.

Ба гуфти коршиносон, татбиқи барномаҳои давлатӣ бо ҷалби ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои байналмилалии кӯмакрасон ва шарикони рушд боис шуд, ки имрӯз сил ҳамчун бемории табобатшаванда дар ҷомеа маҳсуб мешавад ва бо иқдоми Ҳукумати ҶТ ташхис ва табобати бемории сил ройгон мебошад. Дар ин росто мехостам саҳми арзандаи ташкилотҳои байналмилалии кӯмакрасон ва шарикони рушдро, аз он ҷумла ТУТ, Хазинаи глобалии мубориза бо БНМО, сил ва табларза, Барномаи USAID оид ба мубориза бар зидди бемории сил дар Тоҷикистон, лоиҳаи ХОУП, Барномаи умумиҷаҳонии озуқа, Бонки рушди Олмон, Каритас Люксембург, Федератсияи Салиби Сурх ва Ҳилоли Аҳмар ва ғайра бояд қайд намуд.

Дастрасӣ ба барномаи DOTS аллакай ба вазъи эпидемологии марбут ба бемории сил дар ҷумҳурӣ таъсири мусбии худро гузошта истодааст. DOTS маънии табобати амбулатории таъҷилӣ ва назорати доимиро дорад. Барномаи DOTS дар Тоҷикистон бо тавсияи ТУТ ҳанӯз соли 2002 ҷорӣ гардида буд ва асоси Барномаи миллии мубориза бо бемории силро ташкил медиҳад.

Барномаи DOTS имкон медиҳад, ки бо истифода аз таҷҳизоти навини ташхисӣ намуди гуногуни бемории сил дар муддати кӯтоҳтарин ошкор карда шавад. Барномаи мавриди назар вазъи дастрасии мардум ба ташхис ва табобати бемории силро куллан таѓйир дод, зеро тамоми раванди ташхис ва табобат тибқи ин барнома ройгон аст.

Лозим ба таъкид аст, ки муборизаи бобарор бо бемории сил иттиҳоди тамоми нерӯҳои ҷомеаро талаб менамояд. Ҳалли мушкилоти марбут ба бемории сил аз мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ, аз дастгирии иҷтимоии гирифторони ин беморӣ, оила ва атрофиёни онҳо, аз кӯмак ба қишрҳои камбизоати ҷомеа, ки хатари гирифторшавӣ ба бемории сил ба онҳо таҳдид менамояд, вобастагии зиёд дорад.

Имрӯз бо дарки баланди масъулият ба самъи ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ бояд расонд, ки сил пеш аз ҳама бемории сироятии табобатшаванда мебошад ва роҳҳои гузариши онро дониста бошанд. Ҳамзамон бояд қайд намуд, ки сил бемории ирсӣ ё худ авлодӣ нест. Сабаби дар як оила гирифторшавӣ ба ин беморӣ дар як ҳуҷра зистан ва бевосита бо шахси бемор дар тамос будан мебошад.

Бинобар ин ба аҳолӣ фаҳмонидан лозим аст, ки дар зиндагӣ мо набояд нисбати худ ва атрофиёнамон бепарво бошем. Мо бояд сари он андеша намоем, ки чӣ тавр худ, наздикон ва атрофиёнамонро аз гирифторӣ ба бемории сил ҳифз намоем ва ё агар нафаре аз пайвандон ё наздикон ба ин беморӣ гирифтор бошад, чӣ тавр ба ӯ кӯмак намоем. Пас, биёед ба баҳамгинони худ назар андӯзем, то ки онҳоро аз ин хатар ҳушдор намоем.

Инро бояд ҳама донад.

Барангезандаи ин беморӣ микробҳои Кох мебошанд. Шахси гирифтори ин беморӣ, ки микробҳои Кохро дар муҳити беруна паҳн менамояд, сарчашмаи бемории мазкур мебошад ва боқӣ мемонад.

Чораҳои санитарию эпидемиологии марбут ба пешгирии бемории сил асосан дар оилаҳое гузаронида мешаванд, ки дар онҳо гирифтори бемории фаъоли сил ба сар мебарад, махсусан беморе, ки организми ӯ микробҳои касалиовар ҷудо менамояд. Дар беморхона бистарӣ намудани чунин бемор ва то поёни давраи бактерияҷудокунӣ дар он ҷо нигоҳ доштани ӯ яке аз роҳҳои пурсамари пешгирии густариши бемории сил ба ҳисоб меравад.

Вале, мутаассифона, на ҳамаи беморони сил то ба охир табобат мегиранд. Дар қисме аз беморон беморӣ дар шакле сурат мегирад, ки организми онҳо доим ё давра ба давра барангезандаи бемориро ҷудо менамояд ва онҳо ба оила ё ба корхона баргашта, метавонанд чандин нафари дигарро ба ин беморӣ гирифтор намоянд.

Дар ин ҳолат маҷмӯи қоидаҳое мавҷуд аст, ки риояи қатъии онҳо пеши роҳи паҳншавии бемориро мегирад.

Бемор бояд ҷиҳози хоб, зарф ва дигар лавозимоти алоҳида дошта бошад ва онҳоро дар алоҳидагӣ шуст, нигаҳдорӣ ва дезинфексия намуд. Хонаи беморро ҳар рӯз тоза намудан, ҳавояшро тоза сохтан, фарш ва бисоти онро бо латтаи дар маҳлули панҷфоизаи хлорамин таркардашуда пок сохтан зарур аст. Шахси гирифтори бемории сил ҳангоми дар масофаи наздик бо нафари дигар қарор доштан набояд сулфа кунад, атса занад ва дар рӯи ӯ сухан кунад ё нафас кашад.

Микробактерияҳо тавассути ҳаво ҳангоми атсазанӣ (то масофаи 3 м) ва муошират бо қатраҳои оби даҳон (то масофаи 1 метр) паҳншуда ба организми инсон ворид мешаванд. Бинобар ин ба дилхоҳ нафаре, ки бо тақозои вазифа ё бо дигар сабаб ҳамеша бо касони дигар дар муошират аст, хатари гирифторшавӣ ба ин беморӣ таҳдид менамояд. Гузашта аз ин, бемории сил ба воситаи робита, ҳатто ба воситаи либосе, ки оби даҳони бемор ба он чакидааст, ҳамчунин ҳангоми истеъмоли маводи ѓизоие, ки аз гӯшту шири ҳайвоноту паррандагони бемор тайёр шудааст гузашта метавонад. Зани ҳомилаи гирифтори бемории сил фарзанди солим ба дунё меорад, вале дар ҳолати табобат накардан, кӯдаки дар батни худ бударо метавонад ба ин беморӣ мубтало гардонад. Бояд дар хотир дошт, ки сагу гурба ҳам ба бемории сил гирифтор буда метавонанд.

Бо назардошти гуфтаҳои боло ва дар ҷумҳурӣ мубраму ҳалталаб боқӣ мондани мушкилоти марбут ба бемории сил мехостам вобаста ба тағйири вазъият чанд пешниҳод ироа намоям:

1. Аз ваксинагузаронӣ ба муқобили бемории сил (ваксинаи БСЖ), ки кӯдакон ва наврасонро аз гирифторшавӣ ба ин беморӣ эмин нигоҳ медорад, пурсамар истифода карда шавад. Инчунин ваксинагузаронии такрориро дар синни 7 ва 14 солагӣ гузаронида шавад. Гирифторӣ ба бемории сил дар миёни нафароне, ки ваксина гирифтаанд назар ба касоне, ки ваксина нагирифтаанд аз 4 то 10 маротиба камтар аст.
2. Дар муассисаҳои таҳсилоти умумӣ, техникумҳо, коллеҷҳо, макотиби олии таълимӣ ва тамоми корхонаву муассисаҳо ташхиси флюорографии узвҳои қафаси сина гузаронида шавад. Сили шуш намуди беш аз ҳама густаришёфтаи беморӣ мебошад (85-90%-и бемории сил ба ин намуди сил рост меояд). Мувофиқи маълумотҳои Созмони ҷаҳонии мубориза ба муқобили бемории сил ошкоршавии ин намуди беморӣ тавассути ин усул аз 50% то 90%-ро ташкил медиҳад.
3. Барои назорати сироятшавии кӯдакон санҷиши Манту гузаронида шавад.
4. Бо истифода аз микроскоп ташхис намудани балѓам дар ҳама ҷо ба роҳ монда шавад.
5. Иқтидори беморхонаҳое, ки беморони сил бистарӣ карда мешаванд афзоиш дода шавад ва вазъи таъминоти онҳо бо таҷҳизоти лозима беҳтар карда шавад.
6. Ба беморони сил ва оилаи онҳо кӯмаки иҷтимоӣ кафолат дода шавад.
7. Дар саросари ҷумҳурӣ корҳои иттилоотию маърифатӣ фаъол карда шаванд.
8. Чораҳои назорати сироятӣ ва амнияти биологиро барои паст намудани паҳншавии шакли мутобиқгаштаи бемории сил қавӣ гардонида шавад.
9. Беморони музмини сил, ки хатари сирояткунии атрофиёнро надоранд ва кор мекунанд, то давраи ба итмом расонидани табобат ва шифоёбӣ варақаи корношоямиро гиранд.
10. Дар маҳбасҳо ва муассисаҳои ислоҳотӣ ба ташхиси саривақтии бемории сил аҳамияти хоса дода шавад, ҳангоми бозгашти онҳо баъди адои ҷазо, давомнокии табобат дар муассисаҳои табобатии шаҳрвандӣ таъмин карда шавад.
11. Бо назардошти дар асри XXI вазъи номусоиди эпидемиологии марбут ба паҳншавии бемориҳои ҳамрадиф – сил/БМНО, аз он ҷумла дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳамкории байнисохтории муассисаҳои фтизиатрӣ ва марказҳои мубориза бо БМНО-ро дар самти ташхиси саривақтии бемории сил дар ашхоси мубталои БМНО ва баръакс, инчунин корҳои иттилоотию маърифатӣ дар байни беморони сил оид ба сирояти вируси норасоии масунияти одам тақвият дода шавад. Зеро аз 10 нафар маризи гирифтори бемории сил 1 нафар мубталои БМНО мебошад.
12. Ҳангоми ба кор қабул шудан шаҳрвандон аз муоинаи ҳатмии духтури силшинос гузаранд.
13. Баҳри ба қадри кифоя омода намудани мутахассисони бахши фтизиатрӣ, беҳбуд бахшидани вазъи табобат ва пешгирии бемории сил аҳамияти хоса дода шавад.

Ин ҳадафҳо воқеӣ ҳастанд ва ноил гардидан ба онҳо ба баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолии кишвари азизамон ва дарки масъулияти ҳар як шаҳрванди ҷумҳуриро баҳри солимии худ, дар радифи татбиқи шиори Рӯзи ҷаҳонии мубориза ба муқобили бемории сил дар соли 2018 “Ба пешсафони дунёи бидуни сил ниёз дорем. Саҳми худро баҳри хотимаи бемории сил гузор!” мусоидат менамоянд.

Рустам ТУРСУНОВ,

узви Иттифоқи журналистони Тоҷикистон

ШАХВАТИ МАРД ВА БОД

Истеъмоли шире, ки дар он сирпиёз (сир чиснок) ва дунбаи гусфанд чушонида шуда бошад, шахвати мардонро зиёд намуда, бод ва дигар беморихоро шифо мебахшад.

Гушти бо пиёз тафдодашуда шахвати мардонро зиёд намуда, аз бод низ начот медихад.

Равгани наргис (нарцисс) кувваи чинсии мардонро зиёд менамояд.

Хурдани анчир кувваи чинсии мардонро меафзояд.

Агар пешоб наистад, чирчиррак истеъмол намоед.

Шахси роххои пешобравиаш басташуда узвхои дохилаи хорпуштро истеъмол намояд.

ЛАЗЗАТИ ЧИМОЪ БАР ЗАН ВА МАРД

Сафрои мургро бо муртак омехта, ин малхамро дар аъзохои чинсї тило (моланд) намоянд, дар вакти чимоъ хам зан, хам мард бо якдигар маъкул шуда бо хам хуш меоянд.

Гушти лайлак кувваи чинсиро зиёд менамояд.

Гушти булбул кувваи чинсиро зиёд менамояд.

Сирпиёзи (сир, чиснок) хом хурдан киччахои меъдаро мекушад.

Хокаи испандро бо равгани гули садбарг омехта микдори муайян нушед, аз киччахои меъда начот меёбед.

Тухми турбро бо асал омехта хуред, беморихои меъдаро шифо мебахшад.

ИСТИСКО (ЯКЕ АЗ БЕМОРИХОИ ЧИГАР)

Истеъмоли чирчиррак бемории истискоро (водянка) шифо мебахшад.

ДИЛБЕХУЗУРШАВЇ ВА БАЛГАМ

Дар болои баргхои пудина шакар чошида хурдан давои дилбехузуршавї ва балгам мебошад.

МЕЪДА, ЗАРДА, БАКУВВАТ ШУДАН, ХУНИ ХАРОМ

Дар гизохо (авкот) пудинаи кухї истифода бурдан меъда ва худи инсонро бакувват намуда, хеч гох у ба зарда гирифтор намешавад. Инчунин ба зиёдшавии хуни харом гирифтор намегардад.

ЧИГАР, БАВОСИР (ГЕМОРРОЙ), ИСТИСХО

БАЛГАМ, ВАРАМИ ШИКАМ

Хурдани каме испанд дар нахор аз беморихои чигар, истиско, варами шикам, балгам, бавосир, шахшулии руда начот медихад.

Хокаи тухмхои турб, мингбоши арпабодиён, кашничро дар шурбо омехта хуред, хеч хел беморї ба шумо таъсир намерасонад.

Малахро хушк карда, то ба орд монанд шуданаш куфта хока тайёр намуда, баъдан истеъмол намоед.

Истиско (водянка) се намуд мешавад.

1. Истискои таблї (нагuора)

2. Истискои гуштї (гуштї)

3. Истискои закки (дар шикам об чамъ шудан).

Каланфур, магзи чормагз тухми мехчагул (чинигул) долчин, занчабил (имбир), тухми сабзї ва ачгонро (ажгон) омехта, дар огурак (хован) куфта, дар дег таф дода, ба он шир омехта хар руз истеъмол намудан лозим аст.

Хар касе исхол (дарунрав) дошта бошад, гушти мургро чушонида, намак карда хурад.

Агар дарун равад, рангаш сиёх, зард ё ахлоташ хушк бошад, панч дона магзро дар шири буз чушонида хурад.

Сахар каме испандро чушонида нушед, дарди шикамро давост.

Талхаи гургро бо оби пиёз омехта, дар шикам тило намоед (молед).

ДАРДИ ШИКАМ ВА ДОГХОИ РУЙ

Тухми турбро бо шир нушед. Хамин дорувор догхои руйро низ меравонад.

Барои рафъи хабзият тухми карафс (селдерей) хуред.

Барои рафъи дарди меъда куршапаракро таф дода, бо заъфарон омехта хуред.

Барои давои кабзият талхаи куршабпаракро бо шир омехта нушед.

Испанди тафдодашуда барои беморихои дил фоидаовар аст.

Шахсони дилашон хаста буда испандро куфта, аз (гирбони, элаки зич) гузаронида, бо равгани кунчит омезанд ва хар руз се мискол (12, 75) истеъмол намоянд.

Барои рафъи дилзанак талхаи хуруси сафедро бо равгани бодом омехта хурад.

ДИЛЗАНАК, ВАРАМ, БОД

Хокаи куфташудаи дарахти сандалро (сандаловое дерево)- истеъмол намоед.

Агар тухми мурги кушташударо бо шакар якчоя чушонида истеъмол намоед, ба беморихои дил фоида мерасонад.

НИШОНАХОИ НОТОЗАГИИ ХУН

Бекувватї, баландшавии таъби бадан, вазнинb дар атрофи гуш ва чашм – нишонахои нотозагии таркиби хун мебошанд.

ФИШОРИ БАЛАНДИ ХУН

Аз хурмо, олуча ва аз гулоб шарбат тайёр намуда, се руз, сахар дар шиками гурусна нушед фишори баланди хун, дафъ мегардад.

Каме гиёхи испанокро (исфанох) таф дода, бо каме гиёхи тафнадодаи испанох омехта (испагул?) се руз истеъмол намоед.

Шахсони зардадошта чукри истеъмол намоянд, аммо мардхо чукриро аз меъёр зиёд истеъмол нанамоянд, зеро кувваи чинсияшон як муддати муайян паст мешавад.

Агар маззаи дахон:

1. Ширин бошад, хун зиёд аст.

2. Мазза талх бошад, сафро (талха, захра) зиёд мебошад.

3. Бемазза (нордон) бошад, балгам зиёд аст.

4. Шур бошад, савдо (гафсии хун) зиёд мебошад.

БАЛГАМ ЗИЁД БОШАД:

Маззаи дахон нимтуруш (майхуш кисло-сладкий, нордон), дарди сар, варами дасту пой, кичча, хирагии чашм аз балгам аст.

Маззаи дахон шур, хастагї, хориш, шабкурї, хобхои тарсанда дидан, фаромушхотирї.

НИШОНАХОИ ЗИЁДАТИИ САФРО (ЗАХРА, ТАЛХА)

Дарди сар, хушкии дахон, муйрезї, хирагии чашм, бадхазмї, зардии ранги руй аз зиёдшавии сафрост.

ТАБОБАТИ САФРО (ТАЛХА, ЖЕЛЧ)

Оби анори ширин ва нордонро фишурда, як шабонаруз дар аёс гузоред.

Баъдан дар он се мискол (12,75) асал омехта се руз дар шиками гурусна хар сахар нушед, сафроро кам менамояд.

а) Занчабил, долчин, каланфур, чормагз арпабодиён ва шакари янтокро (верблюжья колючка) омехта хар руз се мискол (12,75гр) истеъмол намоед.

б) Тунук намудани хуни гафс, зарда

Аз заъфарон (шафран) ва шакари янток шарбат тайёр карда се руз дар нахор истеъмол намоед.

Шахси зардаи бисёр дошта то шифоёбиаш аз истеъмоли таъомхои нордон худдорї намояд.

Шахси анчир хурда, аз балгам начот меёбед.

Испанд ва седонаро куфта хокаашро бо ширини омехта, дар хаммом, дар бадани гарм тило намоед (молед), араки баданро манъ менамояд.

СУЛФАИ КАБУДАК, ЗИККИ НАФАС

а) Гулбаргхои садбарги сурх, магзи бодом ва гашничро (кашничро) куфта, омехта дар гизохо (авкот) истеъмол намоянд.

б) Нафас нохамвор, аз кафаси сина хиррас шунида шавад, аз думбаи гусфанди сиёх ва пиёз шурбо пухта се руз хурад.

СУЛФА, ДАРДИ ШИКАМ, ДАМИШИ ШИКАМ

1)Занчабил ду ним мисхол – 10,52гр (имбир)

2)Мавиз панч мисхол-21,25гр

3) Арпабодиён як мисхол -4,25гр чeшонида, нeшад.

Хамашро бо каме об дар оташи паст 5-10 дахиха чeшонед, пас аз паст шудани харорати он нeшед.

Барои рафъи сулфаи кабутак сиёхии чашми гусфандро чушонида, хушк карда баъдан бо шакар истеъмол намоед.

Шахси шамолхурда, сахт сулфад, дар сахар мавизи тоифиро бо равгани бунафша (фиалка) омехта хурад.

Барои рафъи сулфаи кухна турбро чушонида хуред.

Барои рафъи сулфа сафрои (талха) сайгаки даштиро бо об омехта нушед.

Барои рафъи сулфа анчирро бо шир чушонида нушед.

Хурдани танхо анчир низ фоидаовар аст.

Барои рафъи сулфа гандумро чушонида, бо шир омехта, пеш аз хоб нушед.

Думбаи гусфандро бо шир чушонида бо сирко истеъмол намоед, сулфа рафъ мегардад.

Турбро бо асал хуред, давои сулфа аст.

Ду мискол (8,50) бунафшаро дар ду коса об чушонед, баъди як пиёла монданаш полида ду мискол (8,50) набот зам карда нушед, сулфаи кухнаро мебарад.

ПЕШГИРИИ СУЛФА ВА ТОЗА НАМУДАНИ ШУШ

Дар сахар шалгам хуред, бо сулфа дучор намешавед.

Боз шалгам сулфаро мулоим намуда, шушро тоза менамояд.

Обчуши тухми турб хело хуб фоида мерасонад.

Сирпиёзро бо турб ва намак хуред, дахон хушк намешавад.

Пиёз, пудина, чавро истеъмол намоед.

Забони курбоххаи чулиро дар офтоб хушк карда хуред.

ОВОЗ, БОД, БАЛUАМ

Дар нахор (сахар) пиёз хурдан овозро тоза намуда, балгам ва бодро дафъ менамояд.

САФРО, СУЛФА, ХОРИШИ ГУЛУ

Аз гиёхи бунафша (фиалка) каме шарбат фишурда гирифта дар у се мискол (12,75) шакар хамрох намуда, нушед талха кам шуда кори узвхои дохила хуб мешавад, ба сулфа шифо бахшида, инчунин хориши гулуро бозмедорад.

ТАШНАГЇ, БЕМОРИИ КАНД (ДИАБЕТ САХАРНЫЙ)

Хишти сурхро дар оташ сурх карда дар зарфи обдор гузоред, то об чушад.

Онро полида бо гармии муътадил агар нушед, фоида менамояд.

ХУНРАВИ ВА ХУНУКИИ ВИРАХО (милкхо)

Заъфаронро (шафран) дар дахон доред.

Барои рафъи бадбуйии дахон дар шир кашничи майдакардашударо омехта, дахонро чайхонед.

БАДБУЙИИ ДАХОН ВА ШАМОЛЗАДАГИХО

Хокистари суми буккаро бо шир омехта намоед, бадбуйии дахон ва шамолзадагихои онро бартараф менамояд.

Хокаи киччаи хушккардашударо дар чашм пошед, сафедии онро шифо мебахшад.

Талхаи (желч) сайгакро ба чашм молед , шифо меёбад.

Ба чашматон сурма молед, пардаи дар назди чашмонатон буда бартараф мешавад.

Микдори муайяни сиркоро бо хокаи малах омехта, ба чашм аз берун молидан, сафедии чашмро шифо мебахшад.

Кашничро чушонида аз оби он се маротиба ба чашм чаконед, сабукї пайдо мешавад.

Обчуши кашнич ва бойчечакро дар чашм гузоред, аз шабкурї начот меёбед.

Шири занро бо шакар омехта, дар атрофии чашмонатон молед, чашм аз дардхо шифо меёбад.

Агар аз гафсии миччахо азоб кашед, дар чашм пусти куршабпаракро бандед.

Талхаи (желч) хорпуштакро хушк карда, дар оташ таф дода хамчун сурма дар чашм кашед (молед).

НУРИ ЧАШМ ВА ВАРАМИ ЧАШМ

Агар чашм варам карда дард кунад, гиёхи бунафшаро (фиалка) хушк карда, майда карда бо гулоб омехта, дар чашм гузоред, чашм равшан шуда варам мегардад.

ДАРДИ ЧАШМ ВА САФЕДЇ

Шилми анзуратї гуштхури гуштбарор (астрагал шерестистоцветковый), кафки дарё, навот, шакарро малхам намуда ба он шири занро омезед.

Ин малхам барои чашм ёрии калон мерасонад.

Гиёхи лоласурхакро бо асал омехта, малхамро дар чашм гузоред ва бандед.

Хокаи хокистари марворидро (жемчуг) дар чашм гузоред, аз сафедии чашм асаре хам намемонад.

Кафки дарё, ки бо равгани пахта омехташудааст, барои чашм фоидаи калон дорад.

Агар аз чашм об резад, дар кабатхои равгани думба, зарчуба омехта дар дохили хамир гирифта дар зери хeр пазед, дар холати гармиаш дар хамгашти бинї гузошта бандед.

Талхаи хушккардашудаи таккаро дар миччахо бандед, беморихои чашмро шифо мебахшад.

Пусти морро дар чашм гузошта бандед, чашмро равшан менамояд.

САФЕДИ ДАР ЧАШМ, ЗАХМ ДАР ХАБАТХО

Дар чашм сафеди ё ки дар хабатхо захм бошад аз заъфарон хока тайёр намуда, дар атрофи чашм гузоред.

Агар дар чашм сафедї бошад, талхаи хорпуштро хушк карда, дар оташ таф дода, баъдан хамчун сурма ба чашм молед.

Аз чашм оби тез резад, нохуни хурусро хушк намуда, куфта хокаи онро дар атрофии чашм тило (молед) намоед.

Дар гушатон талхаи турнай ё укоб чаконед дар муй ва ришатон сафеди пайдо намешавад.

Агар гуш гарон бошад, оби сирпиёзро (чеснок) дар гуш чаконед шифо меёбад.

Оби ахлоти саргини асп беморихои гушро шифо мебахшад.

ГУШ, ШУНАВОЇ ВА КИРМХОИ ГEШ

Оби барги шафтолуро дар гуш чаконед, кирмхои гушро кушта шунавоиро хуб менамояд.

Агар гуш дард кунад, шарбати хоми кадуро чаконидан лозим.

Талхаи барзаговро бо гулоб омехта дар гуш чаконед, барои табобати карї ёрї мерасонад.

Хашт пахтаи кулулакардаро дар равгани ёсуман тар карда дар гуш гузоред, карї ба шумо наздик намешавад.

Агар ба гуш об дарояд, тухми майдкардашудаи турбро бо оби пиёз омехта дар гуш гузоред ва чаконед.

Агар гуш хунуки гирифта бошад, каме пешоби говро чаконед.

Агар оби сирпиёзро бо талхаи (желч) гусфанд омехта, дар гуш чаконед, дард шифо меёбад.

Хуни муши сахроиро дар гуш чаконед, кариро шифо мебахшад.

Агар дар гуш об дарояд, оби турбро бо талхаи (захраи) гусфанд омехта, дар гуш чаконед.

Оби фишурдагирифтаи саргини (ахлоти) аспро бо заъфарон (шафран) омехта, дар гуш чаконед, карии дахсолаи гуш кушода мешавад.

Гиёхи ачгон, (ажгон) талхаи гов (сафро), седонаро омехта дар кузаи гарданборик рехта дар оташ гузоред. Ба дарачаи чушиш мерасад. Баъдан гушро дар дахони куза доред, шунавої пайдо мешавад.

Агар аз бинї хун ояд, каме хокистари пудина (мята) дар бинї чошед.

Агар ногахон аз бини хун ояд, ахлоти харро фишурда оби онро ба бинї чаконед.

Агар дандон дард кунад, сирпиёзро (сир,чеснок) чушонида хуред ва боз сирпиёзи хомро ба милкхо молед, дард мемонад.

Агар дандонро бо гулоб обгардон кунед, роххои милкхои дард пурхувват мешаванд.

Барои дард накардани дандон хокаи майдакардашудаи сулакхайдар дар дандон гузоред. Дар милкхо каме хокаи каланфур гузоштан хам фоида мерасонад.

ВАРАМИ ДАСТУ ПОЙХО

Сиркои дастсози ангурии uайрисафедро бо кашнич омехта ба варами дасту пойхо молед, варами дасту пойхоро мегардонанд.

БОД ВА ШАХВАТИ МАРДОН

Аз занчабил, долчин, тухми турб, пиёзи анзур ним мисколї (2,2гр) гирифта, майда карда баъд бо об чушонед ва то аз дард шифо ёфтан нушед. Хамин дорувориро хабдорухо (кулула) тайёр карда шаб истеъмол намоянд, кувваи чинсии мардонро меафзояд.

ДАВОИ БОД ВА ЧАВОНИИ ЧИСМ

Испандро (хазориспанд, исрик, гармала) бо равган ва гушти рубох чушонида ба он равгани зард омехта хар руз ду мискол (8,50 гр) истеъмол намоед аз хастагихои зиёд халос мешавед, хусусан бодро шифо бахшида, чисмро чавон менамояд.

БАВОСИРИ (ГЕМОРРОЙ) ДАРУНА ВА БЕРУНА

Хокистари устухони одам давои бевосири (гемаррой) даруна ва беруна аст. Агар бавосири даруна бошад, аз хокистари он бояд бо биниаш нафас кашад.

Агар якчанд донаи турбро истеъмол намоед аз хориш начот меёбед.

ХОРИШИ БАДАН (ШУКУФА)

Дар бадан шукуфа (кубо) бошад, аз хокаи испанд (хазориспанд, исрих, гармала) малхам гузорад ё тухми пиёзро чушонида хурад.

Сирпиёз (сир, чиснок) ва шалгами куфташуда догхои руйро мебарад.

ЧАВОН ШУДАНИ ЧИСМ

Обчуши сирпиёз (сир, чиснок) ва зира чисми инсонро чавон менамояд.

Шахсони хориши бадан дошта сирпиёз (сир, чиснок) хуранд, фоида мебахшад.

Агар тухми ордкардашудаи сабзиро дар захмхо (чарохатхо) пошед, шифо меёбед.

Агар ягон чоятон дард дошта бошад, кашничи сабзро то сершудан хуред.

Агар варам пайдо шавад хокаи кашничро бо сиркои хонагї омехта, молед, шифо меёбед.

Як мискол кафки дарёро бо сиркои дастсози кухна омехта молед шифо мебахшад.

Малхами аз тухми гули хайрї (алтей) бо сиркои дастсоз тайёр кардашударо дар руи молида дар офтоб шинед, шифо меёбед.

Хокаи испандро бо об омехта молед, шифо меёбад

Аз кадуи хом бо кафгир каме харошида бо равгани зард ва хокистари ахлоти хар омехта ин малхамро захм молед, зуд шифо меёбед.